“Η ασυνείδητη προκατάληψη μπορεί να επιμείνει ακόμη και όταν το άτομο απορρίπτει την προκατάληψη αυτή ρητά”- δηλαδή μπορεί να είναι κόντρα στα συνειδητά πιστεύω του. Π.χ μπορεί να είναι υπέρ της επαγγελματικής ισότητας ανδρών-γυναικών, αλλά να θεωρεί τις γυναίκες -υποσυνείδητα- λιγότερο ικανές χειρουργούς.
Παραδείγματα (από μελέτες, κυρίως στις ΗΠΑ):
- Οι ογκολόγοι με ασυνείδητες προκαταλήψεις φυλής, περνάνε κατά μέσο όρο λιγότερο χρόνο στην επίσκεψη με τους Αφροαμερικανούς σε σχέση με τους λευκούς Αμερικάνους. Είναι επίσης πιθανότερο να μην είναι το ίδιο υποστηρικτικοί στην συζήτηση.
- Δίνονται μικρότερες δόσεις οπιοειδών σε Αφροαμερικανούς σε σχέση με λευκούς, για το ίδιο επίπεδο πόνου.
- Οι Αφροαμερικανοί έχουν λιγότερες πιθανότητες να θρομβολυθούν για ένα έμφραγμα σε σχέση με τους λευκούς.
- Οι Λευκοί γιατροί με προκαταλήψεις θεωρούν ότι οι Αφροαμερικανοί ασθενείς είναι λιγότερο πιθανό να συμμορφωθούν με την φαρμακευτική αγωγή και αυτό μπορεί να επηρεάσει την θεραπεία που θα τους προταθεί.
- Οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανό να διαγνωστούν με ΧΑΠ σε σχέση με άντρες με το ίδιο ιστορικό και ευρήματα.
Γιατί όλοι έχουμε αυτές τις ασυνείδητες προκαταλήψεις;
Ο εγκέφαλός μας χρησιμοποιεί πολλές φορές την αναγνώριση μοτίβων για να “κόβει δρόμο” στην σκέψη…και αυτό τον βοηθούσε ανέκαθεν εξελικτικά.
Π.χ. όταν έβλεπε ένα άγνωστο ζώο στο δάσος ήταν προς όφελός του να υποθέσει ότι αυτό είναι επικίνδυνο.
Έτσι οδηγείται στα στερεότυπα: δηλαδή τις συσχετίσεις ορισμένων χαρακτηριστικών για μία ομάδα ατόμων -υπεργενίκευση.
Τείνουμε ασυνείδητα να κάνουμε την εξής συσχέτιση: όσοι ανήκουν στην “ομάδα” μου είναι καλοί, όσοι είναι εκτός είναι εξ’ ορισμού κακοί.
Όλες αυτές οι προκαταλήψεις από την καθημερινή συναναστροφή, τα ΜΜΕ, τον περίγυρο, την Ιατρική μας εκπαίδευση στα πανεπιστήμια, την γενικότερη κουλτούρα, ανατροφοδοτούνται θετικά και εσωτερικεύονται.
Ειδικά για τους γιατρούς, η διαγνωστική αβεβαιότητα και η πίεση χρόνου συνεισφέρουν στην εδραίωση αυτών των στερεοτύπων.
Το 48% των αμερικανών φοιτητών Ιατρικής έχει εκτεθεί σε αρνητικά σχόλια για αφροαμερικάνους, από επιμελητές ή ειδικευόμενους. Με το που τελειώνουν την Ιατρική παρατηρήθηκε ότι έχουν περισσότερες ασυνείδητες προκαταλήψεις σε σχέση με αυτές που είχαν ως πρωτοετείς.
Οι ασυνείδητες προκαταλήψεις είναι αποτέλεσμα όλων αυτών των διαδικασιών – δεν σημαίνει ότι αν τις έχουμε είμαστε κακοί άνθρωποι. Αυτό που οφείλουμε να κάνουμε είναι να τις αναγνωρίσουμε όσο γίνεται ώστε να βελτιωθεί η φροντίδα των ασθενών μας.
Συχνά χαρακτηριστικά του ατόμου στα οποία οι γιατροί εμφανίζουν ασυνείδητες προκαταλήψεις:
- Φύλο και ταυτότητα
- Ηλικία
- Εθνικότητα
- Κοινωνικοοικονομική κατάσταση
- Συνθήκες διαβίωσης π.χ άστεγοι
- Μετανάστευση
- Βάρος σώματος
- Λοίμωξη HIV
- Ενδοφλέβια χρήση ουσιών
- Αναπηρίες
- Ψυχικές νόσοι
Σε τι συμπεριφορές οδηγούν οι ασυνείδητες προκαταλήψεις ως προς την επαφή με τον ασθενή;
- Επικριτικό τόνο φωνής “αφού ξέρω ότι δεν παίρνεις τα φάρμακα, πες μου τι πρόβλημα προέκυψε πάλι”
- Ημιτελής διερεύνηση ενός προβλήματος
- Εφαρμογή άλλων, κατώτερων θεραπειών
- Προνόμια σε ορισμένους “καλούς” ασθενείς έναντι άλλων (π.χ. πιο γρήγορο ραντεβού)
Πώς επιδρούν οι ασυνείδητες προκαταλήψεις στην φροντίδα των ασθενών;
- Ο ασθενής βιώνει μία λιγότερο ποιοτική εμπειρία περίθαλψης.
- Κακές εκβάσεις υγείας.
- Παροχή ασύμετρου επιπέδου φροντίδας ανά ασθενή (π.χ δύο ασθενείς με το ίδιο πρόβλημα, τον έναν τον στέλνεις σε ειδικό, τον άλλον του λες να έρθει να σε ξαναδεί σε 2 μήνες).
- Φυλετικές ανισότητες όσον αφορά τις εκβάσεις των νοσημάτων (π.χ. χειρότερη έκβαση σε μία ορισμένη φυλή για την ίδια ιατρική πράξη σε σχέση με τους ημεδαπούς της χώρας).
Προσοχή! Οι φυλετικές ανισότητες λαμβάνουν χώρα ακόμα και όταν οι συνειδητές συμπεριφορές εκφράζουν ειλικρινή σεβασμό προς κάθε άνθρωπο. Δηλαδή, μπορεί να είσαι συνειδητά 100% κατά του ρατσισμού αλλά υποσεινήδητα λόγω των ασυνείδητων προκαταλήψεων να αλληλεπιδράς με άτομα άλλης φυλής λιγότερο αποτελεσματικά σε σχέση με άτομα της ίδιας φυλής. Έτσι, άθελά σου, συνεισφέρεις στις φυλετικές ανισότητες.
Αφού αυτές οι προκαταλήψεις είναι υποσυνείδητες, πώς μπορούμε να ξέρουμε αν τις έχουμε;
Implicit association test (π.χ. Harvard Implicit Association Tests) – μπορείς να το δοκιμάσεις και εσύ!
Πώς αντιμετωπίζονται;
Αν και είναι δύσκολο να εξαλειφθούν πλήρως, πρέπει συνεχώς να προσπαθούμε να τις αλλάξουμε:
- Αναγνώριση από τον κάθε γιατρό ότι μπορεί να έχει ασυνείδητες προκαταλήψεις. Μόνο και μόνο αυτό, δηλαδή το να γνωρίζεις ότι υπάρχει αυτό το concept βοηθάει στο να αξιολογείς καθημερινά τον τρόπο που λειτουργείς.
- Μπες στην θέση του ασθενούς. Π.χ αν ένας ασθενής με την τάδε κοινωνικοοικονομική κατάσταση αργήσει σε ένα ραντεβού με τον γιατρό: Η ασυνείδητη προκατάληψη μπορεί να είναι ότι “δεν τον ενδιαφέρει πολύ η υγεία του άρα δεν έχει νόημα να του προτείνω κάποια καλύτερη θεραπεία”. Αντιθέτως αν μπούμε στην θέση του πρέπει να σκεφτούμε ότι άργησε να έρθει επειδή π.χ. έπρεπε να πάρει άδεια από την δουλειά, να αφήσει κάπου το παιδί του, δεν έβρισκε να παρκάρει κτλ…
- Βρες σε κάθε ασθενή μέσω της συζήτησης κάτι κοινό με εσένα π.χ. χόμπι, μουσική κτλ και ας ανήκει φαινομενικά σε άλλη κοινωνική ομάδα.
- Αναγνώριση του κάθε ασθενούς σαν μοναδική προσωπικότητα και όχι ως μέλος μιας κοινωνικής ομάδας με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Σχημάτισε checklists με το τι εξετάσεις στέλνεις σε κάθε ασθενή με ένα συγκεκριμένο νόσημα και τι θεραπευτικές επιλογές του προτείνεις ώστε να υπάρχει μία ομοιομορφία στην παροχή φροντίδας – χωρίς να φτάνει στο άκρο του πλήρους αυτοματισμού.
